Τα αρχαία Στάγειρα
Τα αρχαία Στάγειρα, η πατρίδα του Αριστοτέλη, του μεγαλύτερου φιλοσόφου της αρχαιότητας, δασκάλου του Μεγάλου Αλεξάνδρου, βρίσκονται περίπου 500 μ. νοτιοανατολικά του σημερινού χωριού της Ολυμπιάδας, πάνω σε μια μικρή, ορεινή χερσόνησο, η οποία ονομάζεται "Λιοτόπι".
Ιδρύθηκαν από Άνδριους αποίκους γύρω στο 655 π.Χ. στον ανατολικό ορεινό αυχένα της Χαλκιδικής, ενώ λίγο αργότερα έφθασαν εκεί και άποικοι από τη Χαλκίδα.
Στις αρχαίες πηγές γίνεται ακριβής αναφορά για τη θέση της πόλης: τοποθετούν τα Στάγειρα νοτιότερα της Ακάνθου και σε παραθαλάσιο μέρος και προσθέτουν την ύπαρξη ενός μικρού νησιού απέναντι από την πόλη με το όνομα "Κάπρος" (το ίδιο όνομα αποδίδεται και για το λιμάνι της πόλης, όπως επίσης πολλά νομίσματα της πόλης έφεραν ως σύμβολο τον κάπρο).
Σύμφωνα με την παράδοση, οι Σταγειρίτες μετέφεραν και έθαψαν στην πόλη τους τα οστά του Αριστοτέλη και καθιέρωσαν προς τιμή του μεγάλη γιορτή τα "Αριστοτέλεια". Μετά τα Περσικά τα Στάγειρα συμμετείχαν στην Α' Αθηναϊκή Συμμαχία προσφέροντας στο κοινό ταμείο σχετικά μικρό φόρο.
Κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο, όμως, η πόλη αποστάτησε από τους Αθηναίους το 424 π.Χ., συμμάχησε με τους Σπαρτιάτες και παραδόθηκε στο Βρασίδα. Η στάση της αυτή εξόργισε τους Αθηναίους, οι οποίοι έστειλαν τον Κλεώνα για να την επαναφέρει στην αθηναϊκή σφαίρα επιρροής.
Ωστόσο, οι κάτοικοι της πόλης αντιμετώπισαν με επιτυχία τον Κλεώνα και η πόλη διατήρησε την αυτονομία της. Αργότερα, τα Στάγειρα εντάχθηκαν στο "Κοινό των Χλακιδέων", συνομοσπονδία των χαλκιδικών πόλεων με πρωτεύουσα την Όλυνθο. Στον Ολυνθιακό πόλεμο (349 π.Χ.), τα Στάγειρα πολιορκήθηκαν από το Φίλιππο Β' και καταστράφηκαν, αλλά ανοικοδομήθηκαν και πάλι από τον ίδιο ως γενέτειρα του Αριστοτέλη (Ηρόδοτος 7,115. Θουκυδίδης 4,88,2. Στράβωνας 7,331. Πλούταρχος, Αλέξανδρος 7,3).
Παρά την ανοικοδόμηση της πόλης η καταστροφή αυτή σηματοδότησε την παρακμή της, η οποία άρχισε να φθίνει σταδιακά.